The Architecture of Khānqāh in Eleventh Century Khurāsān

معماری خانقاه در خراسان سده پنجم

مهرداد قیومی بیدهندی و سینا سلطانی

تهران، کتاب بهار

۱۴۰۲

از منابع نوشتاری چنین برمی‌آید که تا پیش از صفویه، در بسیاری از شهرهای ایران چندین خانقاه وجود داشت و گاهی خانقاه از نظر تغداد با مسجد و گرمابه همتایی می‌کرد. صفویان با آنکه خود از خانقاه برآمده بودند، بسیاری از خانقاه‌ها را ویران یا نام و کارکرد آنها را دگرگون کردند. درنتیجه، در طی سده‌های پس از آن، گونه‌بنایی به نام خانقاه کمابیش از یاد رفت و معماری آن فراموش شد. از این روست که اگر امروز خانقاهی برجا مانده باشد. به دشواری می‌توان آن را بازشناخت و خانقاه بودنش را گواهی کرد.

معماری خانقاه از مواضع ابهام در تاریخ معماری ایران است؛ چنان‌که گویی بخشی از حافظه معماری ما محو شده است. بازیابی این حافظه نیاز به کاری عمیق و گسترده در دوره‌ها و مکان‌های گوناگون دارد. این کتاب متکفل یکی از پاره‌های آن تحقیق گسترده است؛ چیستی و چگونگی معماری خانقاه در زادگاه آن، خراسان، و در نخستین پارهٔ تاریخ آن یعنی از اواخر سدهٔ چهارم تا نیمهٔ ششم هجری.